Ο έρωτας τον καιρό του Brahms

Johannes

του Σωτήρη Ροδόπουλου

ΣΤ' Γυμνάσιο 1972

O Johannes Brahms έγραψε το πρώτο του έργο για έγχορδα, το String Sextet No.1, το 1859, στον απόηχο της πιο συναισθηματικά ταραχώδους χρονιάς της ζωής του. Ήταν όμως το δεύτερο String Sextet Νο.2, γραμμένο το 1864, στο οποίο ενσωμάτωσε όλη τη φόρτιση του δράματός του, για τις δυο γυναίκες που ήταν στην καρδιά του: την Agathe von Siebold και την Clara Schumann.

Η σχέση μεταξύ τoυ Brahms και της κατά 14 χρόνια μεγαλύτερής του Clara Schumann, περί το τέλος του 1856 έφτασε σε συγκλονιστικό κρεσέντο. Ενώ η Clara αγαπούσε πια ανοιχτά τον Brahms και ήταν εντελώς ελεύθερη μετά το θάνατο του (επίσης αγαπημένου της) συζύγου Robert Schumann, ο ίδιος ο Brahms της κατέστησε σαφές ότι δεν είχε καμία πρόθεση να παντρευτεί, παρά το γεγονός ότι την αγαπούσε τόσο πολύ. Η αγάπη του για αυτήν, θα παραμείνει σε αυτή την κατάσταση σε όλη τη ζωή του. Εξιδανικευμένη, φανταστική, αλλά ποτέ δεν έγινε μια πραγματική σταθερή σχέση.

Clara

Παρόλα αυτά η αγάπη της Clara για εκείνον παρέμεινε το ίδιο έντονη, όσο και ο θαυμασμός της για τη μουσική του. Ήταν λίγο μετά από αυτή την κρίση στη σχέση τους που ο Brahms γνώρισε την Agathe von Siebold, το καλοκαίρι του 1858. Η Agathe ήταν ένα συγκλονιστικό πλάσμα. Της άρεσε η καλή ζωή και είχε αίσθηση του χιούμορ. Είχε επίσης μια καταπληκτική φωνή σοπράνο και μακριά σκούρα μαλλιά για τα οποία ο μεγάλος φίλος του Brahms, ο βιολιστής Joseph Joachim, είχε πει: «είναι τόσο ευχάριστο να χώνει κανείς τα χέρια του μέσα στα μαλλιά της». Η σχέση μεταξύ Brahms και Agathe ήταν σύμφωνα με τα έθιμα της εποχής αγνή, αλλά παθιασμένη. Όταν μια μέρα στα μέσα Σεπτεμβρίου του 1858, η Clara έπιασε το ζευγάρι αγκαλιασμένο, γεμάτη ζήλια και απογοήτευση έφυγε αμέσως λέγοντας: «εμένα μου άφησε μόνο λόγια αγάπης και αφοσίωσης και τώρα πέφτει για αυτό το κορίτσι επειδή έχει μια όμορφη φωνή».

Agathe

Αν και η σχέση τους ήταν όπως είπαμε ευπρεπής, οι φίλοι που τους είχαν συστήσει, του είπαν ότι κινδυνεύει η καλή φήμη της Agathe κι επομένως θα έπρεπε να της κάνει κάποια πρόταση αποκατάστασης, πράγμα που όχι μόνο έκανε αλλά η πρότασή του αυτή έγινε αμέσως αποδεκτή κι από εκείνη. Ωστόσο, λίγο αργότερα, η άσχημες κριτικές της μουσικής του Brahms είχαν ένα μοιραίο χτύπημα και στη σχέση τους. Οι παραστάσεις του Κοντσέρτο για Πιάνο αρ. 1 σε ρε ελάσσονα, είχαν μια παγωμένη υποδοχή από το κοινό και ο Brahms απογοητευμένος κι έχοντας ήδη βιώσει πολύ φτωχά παιδικά χρόνια, αισθάνθηκε ότι δεν θα έχει ποτέ την οικονομική ικανότητα για να παράσχει όσα η Agathe θα ήθελε. Σε μια επιστολή στο φίλο του George Henschel γράφει: «Δεν θα ήθελα ποτέ η γυναίκα μου να με αγαπάει μεν, αλλά να με λυπάται για τις αποτυχίες μου. Δεν αντέχω να σκεφτώ τι κόλαση θα ήταν κάτι τέτοιο». Μέσα σε αυτό το κλίμα στέλνει ένα σημείωμα στην Agathe καμουφλάροντας την απόφασή του για το μέλλον της σχέσης τους, μέσω μερικών φλογερών λέξεων παθιασμένης επιθυμίας για κείνη: «Σ' αγαπώ! Θέλω να ιδωθούμε και πάλι! Αλλά δεν μπορώ να μου φορούν δεσμά! Γράψε μου, να γυρίσω, να σε πάρω στην αγκαλιά μου, να σε φιλήσω και να σου πω ότι σ 'αγαπώ». Αν και μεγάλο μέρος της αλληλογραφίας τους κάηκε, αυτό το σημείωμα αναφέρεται από την Agathe σε μυθιστόρημα που έγραψε αργά στη ζωή της, για τον εαυτό της και τον Brahms. Ήταν βέβαια παντρεμένη κι ευτυχισμένη, αλλά ο πόνος της ανάμνησης του Brahms παρέμενε. Έγραψε έτσι για τον τερματισμό της σχέσης τους και την επιστροφή του δακτυλιδιού των αρραβώνων τους. Δεν ξανασυναντήθηκαν ποτέ ξανά.

Εκείνος μετά το χωρισμό τους ήταν γεμάτος τύψεις και είχε μάλιστα πει σε φίλο του: «ήμουν κάθαρμα προς την Agathe». Δεν πέρασε πολύς καιρός μετά από αυτή τη σειρά των γεγονότων που ο Brahms έγραψε το String Sextet του No.1. Αν και αντανακλώνται πολλά από αυτά που ο Brahms ένιωθε εκείνη τη στιγμή, η πρώτη εξάδα δεν μπορεί να ερμηνευθεί ως μια άμεση απεικόνιση των γεγονότων. Παρόλα αυτά, μπορεί να γίνει παραλληλισμός μεταξύ του φόβου του Brahms που προφανώς αισθάνθηκε σκεπτόμενος ότι θα έπαιρνε τη θέση του αγαπητού φίλου του Ρόμπερτ Σούμαν, ως σύζυγος και προστάτης της Clara, και το τρόμο που ένιωθε στην προσπάθεια να μιμηθεί έναν άλλο συνθέτη τον οποίο είχε σε μεγάλη εκτίμηση: τον Μπετόβεν. Ο Brahms δεν αισθανόταν άνετα με συγκρίσεις μεταξύ του ίδιου και αυτών που θαύμαζε και αυτό μπορεί εν μέρει να εξηγήσει γιατί στη μουσική δωματίου για έγχορδα χρησιμοποιεί σεξτέτο, παρά κουαρτέτο, όπως θα έκανε για παράδειγμα ο Μπετόβεν. Επιπλέον, η πληρέστερη ηχηρότητα του σεξτέτο ταιριάζει στην αγάπη του για την Clara για χάρη της οποίας μάλιστα στο Ανόβερο τον Οκτώβριο του 1860, έκανε μια ρύθμιση στο πιάνο της δεύτερης κίνησης, ως δώρο των γενεθλίων της.

Το καλοκαίρι του 1864, ενώ ήταν σε διακοπές στο Lichtental, στο Μέλανα Δρυμό, ο Brahms μαθαίνει ότι η Agathe θα άφηνε τη Γερμανία για να γίνει παιδαγωγός στην Ιρλανδία. Επιθυμία της ήταν να ξεφύγει από τις οδυνηρές αναμνήσεις της μαζί του. Τότε, αναδεύοντας τις δικές του αναμνήσεις και τον πόνο του για την Agathe την οποία έβλεπε να χάνει οριστικά, ο Brahms αποφασίζει να  μελοποιήσει όλα του τα συναισθήματά του στη νέα σύνθεση, Sextet No.2. Ταυτόχρονα, σε μια σπάνια ίσως πράξη κάθαρσης με τον εαυτόν του, ενσωματώνει στο έργο τα αισθήματά του και τον αδάμαστο έρωτα που νιώθει, τόσο για την Agathe, όσο και για την Clara!

Σήμερα στη γιορτή των ερωτευμένων, ας ακούσουμε το σεξτέτο ενός βαθύτατα ευαίσθητου κι ερωτευμένου συνθέτη. Μιας τεράστιας αγάπης για δυο γυναίκες ταυτόχρονα, που αδυνατούσε ο ίδιος να ξεχωρίσει και που τα συναισθήματά του αυτά τον σημάδεψαν για πάντα, οριστικά και αμετάκλητα.

Σωτήρης Ροδόπουλος
Φλεβάρης 2013

Johannes Brahms' String Sextet No. 2 in G major, Opus 36 (1864-1865) σε τέσσερις κινήσεις:

1. Allegro non troppo

2. Scherzo - Allegro non troppo - Presto giocoso (εδώ δίνει τα ρέστα του!)

3. Adagio 

4. Poco allegro

Πηγές: Internet