13.4.17

Το θεϊκό μυστήριο της Ελευθερίας

«Σταύρωση», Αγ.Αικατερίνη Σινά, 8ος αι.



του π. Γεώργιου Αναγνωστόπουλου
ΣΤ' Γυμνάσιο 1972


Ομιλία στην Ι. Μητρόπολη Σισανίου & Σιατίστης
Σάββατο του Λαζάρου, 8 Απριλίου 2017


Βρισκόμαστε προ της Μ. Εβδομάδος. Αλλά ήδη σήμερα ψάλλουμε: «Την κοινήν Ανάστασιν προ του σου πάθους πιστούμενος». Ενώ βρισκόμαστε προ του Πάθους, εορτάζουμε την Ανάσταση. Εορτάζουμε μάλιστα τον τελικό σκοπό και αποτέλεσμα της Αναστάσεως του Κυρίου, που είναι η ανάσταση του ανθρώπου. Η δική μας ανάσταση: αυτό σημαίνει «Την κοινήν Ανάστασιν… πιστούμενος». Με τη ανάσταση του Λαζάρου ο Κύριος διαβεβαιώνει –«πιστούμενος»- την κοινή ανάσταση, δηλαδή την γενική ανάσταση του ανθρωπίνου γένους. Την οποίαν πραγματοποιεί με την δική Του Θυσία και Ανάσταση.
Όταν ο Σεβασμιότατος που πρότεινε να έλθω εδώ,  σήμερα Σάββατο του Λαζάρου, και να κάνω μια επίκαιρη ομιλία, αρχικά ήμουν αμήχανος. Τι να πεί κανείς σήμερα, που έχει τελειώσει η Σαρακοστή και έχουν λεχθεί σχεδόν όλα τα περί πνευματικής προετοιμασίας, και από την άλλη πλευρά ακολουθεί η Μεγάλη Εβδομάδα με πολυάριθμα ιερά γεγονότα και αναγνώσματα; Και, ενώ, ταυτόχρονα -σε μια φαινομενική αντίθεση-, σήμερα και αύριο, οι ημέρες είναι αναστάσιμες: σήμερα η Ανάσταση του Λαζάρου και αύριο - και ή ίδια ημέρα Κυριακή είναι αναστάσιμη- και η βασιλική είσοδος του Κυρίου στα Ιεροσόλυμα;
Αυτή η συγκυρία, γρήγορα μετέτρεψε την αρχική απορία σε πορεία συνειδητοποιήσεως ότι ακριβώς αυτός ο σημερινός συνδυασμός πάθους και αναστάσεως, δίνει το αληθινό πνεύμα και του Πάθους και της Αναστάσεως. Σήμερα ακριβώς ο εκκλησιαστικός λατρευτικός κύκλος μπορεί να μας υπενθυμίσει ότι στην κορύφωση του αγίου Πάθους ο Χριστός πραγματοποιεί ήδη την Ανάσταση, και ότι αντίστοιχα ο χαρακτήρας της αναστάσεως είναι «σταυρικός». Γράφει ο π. Βασίλειος Γοντικάκης, προηγούμενος της Ι.Μ. Ιβήρων, Αγ, Όρους: «Πάνω στον Σταυρό σώζει τη γαλήνια και προαιώνια δόξα ήν είχε προ του τον κόσμον είναι παρά τω Θεώ. Στον Σταυρό επάνω τον βλέπει η Ορθόδοξη Εκκλησία ως Βασιλέα της Δόξης (ΒCΛCTCΔΞC). Και τέλος, όταν ανασταίνεται, πάλι η ίδια ήρεμη και θλιμμένη –θα τολμούσε να πη κανείς- μορφή παρουσιάζεται μπροστά μας».  Ο Κύριος είναι «Αυτό το σεβάσμιο και «θλιμμένο» πρόσωπο μέσα στο εκτυφλωτικό φως της Αναστάσεως».
Έτσι λοιπόν μας δίνεται σήμερα η ευκαιρία να προσεγγίσουμε το θέμα μας «σταυροαναστάσιμα». Θα χρησιμοποιήσουμε στο 1ο Μέρος στοιχεία «κοσμικά», της καθημερινής ζωής, μέσα από μια συνέντευξη. Στο 2ο Μέρος στοιχεία μέσα από δύο χαρακτηριστικές παραβολές του Τριωδίου & της Μ. Εβδομάδος. Και  στο τελευταίο, 3ο μέρος, θα αναφερθούμε στον εορτολογικό κύκλο των Παθών, της Αναστάσεως, της και Αναλήψεως του Κυρίου, της Πεντηκοστής και τέλος στην εορτή των Αγίων Πάντων.
Θα χρησιμοποιήσουμε όλα στοιχεία που προαναφέραμε για ποιο λόγο;  Για να ερευνήσουμε τι;  «Το θεϊκό  μυστήριο της Ελευθερίας».  Ποια σχέση έχει όμως έχει ο Σταυρός και η Ανάσταση του Κυρίου, και , με μια προέκταση, σύνολος ο λατρευτικός κύκλος που προηγείται και ακολουθεί την Μεγάλη Εβδομάδα, με «Το θεϊκό  μυστήριο της Ελευθερίας», που είναι ο τίτλος της ομιλίας μας; Ποιο είναι «Το θεϊκό  μυστήριο της Ελευθερίας»;
Θα εξηγήσω εξ αρχής το νόημα του λόγου. Θα προσπαθήσω να δείξω ότι το «θεϊκό  μυστήριο της Ελευθερίας» είναι χαρακτηριστικό της Αγάπης του Θεού, και η Αγάπη Του το πραγματικό περιεχόμενο της Ελευθερίας Του.  Δυσκολευόμαστε συχνά να τηρήσουμε την εντολή της θεϊκής αγάπης, γιατί  δυσκολευόμαστε να κατανοήσουμε το «θεϊκό  μυστήριο της Ελευθερίας». «Μέγας και θαυμαστός ο κόσμος της αγίας ελευθερίας!» αναφωνεί ο Γέροντας Σωφρόνιος Σαχάρωφ.  «Η αγία αύτη ελευθερία, συνεχίζει, είναι δυστυχώς άγνωστος εις την πλειονότητα των ανθρώπων».  Γιατί το «θεϊκό  μυστήριο της ελευθερίας», όπως έχει αναλύσει πειστικά,  σε συμφωνία με την Πατερική Παράδοση, ο καθηγητής της Δογματικής κ. Τσελεγγίδης, δεν είναι τελικά παρά ιδίωμα του ίδιου Θεού, και ως εκ τούτου πρόσκληση να συμμετάσχει ο άνθρωπος  στην άκτιστη Χάρη Του.

ΜΕΡΟΣ 1ο – Μια «κοσμική συνέντευξη»

Θα ξεκινήσω την ανάπτυξη του θέματος μου με μια συνέντευξη που έδωσε  ένας μεγάλος διεθνής παίκτης της Εθνικής Βραζιλίας, ο Ζαϊρζίνιο, σε φύλλο Κυριακάτικης εφημερίδας μεγάλης κυκλοφορίας, όταν πριν αρκετά χρόνια είχε έλθει στην Ελλάδα σαν προπονητής ποδοσφαιρικής ομάδας.
«- Ερώτηση Δημοσιογράφου: Τι ήταν αυτό που κάνει κάποιον θρύλο; Τι είχε ο Γκαρίντσα, ο Πελέ ή ο Ντίντι, που τους έκανε θρύλους;
- Απάντηση Ζαϊρζίνιο: «Ο Γκαρίντσα ήταν ένα φαινόμενο, κάτι το εξαιρετικό. Γεννήθηκε με ένα σωματικό μειονέκτημα… Είχε ένα εκ γενετής πρόβλημα στα κάτω άκρα… Δεν ήταν απλώς στραβοπόδης… Το δεξί του πόδι κοίταζε προς τα μέσα και το αριστερό προς τα έξω! Εν τούτοις έπαιζε μπάλα… Δούλεψε πάρα πολύ, έτσι που να μπορεί παρά τα ελάττωμά του να χειρίζεται πολύ καλά την μπάλα. Αυτό όμως μπέρδευε τους αντιπάλους. Δεν μπορούσαν να καταλάβουν προς ποια κατεύθυνση θα πήγαινε η μπάλα φεύγοντας από τα πόδια του…
…Ξέρετε, συχνά η συνταγή της επιτυχίας, αν υπάρχει, έχει να κάνει με αυτό το κατόρθωμα. Το μειονέκτημα να γίνει πλεονέκτημα! (ο Σταυρός δηλαδή να γίνει Ανάσταση). Όπως και η συνταγή της καταστροφής έχει να κάνει τις περισσότερες φορές με το «κατόρθωμα», που συνίσταται στο πως το πλεονέκτημά σου καταλήγει μειονέκτημα!».
- Ερώτηση: Ποιο είναι το κέρδος της ήττας για σας;
- Απάντηση: «Η ήττα είναι για να παίρνεις μαθήματα. Στην ήττα κρύβονται τα καλύτερα αποτελέσματα».
Κατά την γνώμη μου οι ανωτέρω διαπιστώσεις μας θυμίζουν ότι η πνευματική αίσθηση της ζωής δεν επιτυγχάνεται χωρίς κάποια απώλεια, και ότι η ίδια η ζωή, ακόμη και το ποδόσφαιρο, μπορεί να γίνει λειτουργήσει ως χώρος αναπτύξεως πνευματικής ζωής. Καθώς μια απώλεια, μια ήττα, μπορεί να συμβεί σε κάθε πτυχή της ζωής μας, κάθε πτυχή της ζωής μας μπορεί να γίνει πνευματική ζωή. Ο θάνατος ό ίδιος να γίνει Ζωή.  Συνεχίζω την ανάγνωση:
- Ερώτηση: Υπάρχει κάτι που σας καθόρισε ως άνθρωπο;
- Απάντηση: «Ναι… Ένα σοκ που δέχθηκα όταν ήμουν ακόμη δύο ετών!... Τότε έχασα τον πατέρα… Έμεινα πολύ νωρίς ορφανός και με μεγάλωσε η μητέρα μου μόνη της! Δούλευε από ‘δω κι από ‘κεί για να ζήσουμε! Ήμουν μοναχοπαίδι, ήμουν μοναχογιός! Η έλλειψη του πατέρα έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο πάνω μου… Στο ποδόσφαιρο βρήκα τη διέξοδό μου… Πάντα είχα την αίσθηση πως ό,τι και αν έκανα το έκανα γι’ αυτόν. Έμπαινα στο γήπεδο και ένιωθα ότι από κάπου ο πατέρας μου με παρακολουθεί. Ό,τι έκανα στη ζωή μου ήταν ένας φόρος τιμής στον πατέρα μου που μας άφησε νωρίς… Ήθελα να γίνω άξιος γιος του… Ήταν πάντα το πρότυπό μου ο πατέρας μου!» (που είχε φύγει νωρίς).
-Ερώτηση: Δεν οφείλετε σε κανέναν αυτό που γίνατε;
-Απάντηση: «Πρώτα πρώτα στον Θεό. Αυτός μας δίνει το ταλέντο, το χάρισμα… Μετά τον Θεό οφείλω πολλά στην έλλειψη του πατέρα μου…» (μεταφράζω: η δοκιμασία ως έλλειψη-θάνατος)
- Ερώτηση: Ο Ντίντι γιατί ήταν θρύλος;
-Απάντηση: «Ήταν το δεκάρι της Εθνικής Βραζιλίας όταν κατέκτησαν το ’58 και το ’62 το Παγκόσμιο Κύπελλο! Το φοβερό του χάρισμα ήταν ότι έβλεπε το γήπεδο ολόκληρο. Μπορούσε να μυριστεί την εξέλιξη της φάσης! Ο Ντίντι έβλεπε την εξέλιξη του παιχνιδιού. Έβλεπε λίγο μετά τη στιγμή που ζούσαν όλοι!...».
- Τελικώς, ποια είναι η προτίμησή σας στο ποδόσφαιρο: η ντρίμπλα, η σέντρα ή το γκολ;
- «Το σημαντικότερο στο ποδόσφαιρο είναι να ξέρεις ότι όλα είναι μια συνέχεια. Είναι κρίκοι μιας αλυσίδας. Για να καταλάβετε, ο κενός χώρος κρύβει τη μεγαλύτερη γοητεία».
Τι είναι ο κενός χώρος του ποδοσφαιριστή; Είναι ο χώρος του γηπέδου που είναι κενός από παίκτες. Εκεί που το παιχνίδι μπορεί να μεταφερθεί με μια μακριά μπαλιά, και να δημιουργηθεί παιχνίδι εκ του μηδενός. Μακριά από τις κόντρες με τους άλλους στον στενό χώρο της ατομικής ικανότητας και δύναμης. Ο κενός χώρος του παιχνιδιού είναι ο χώρος της εκ του μηδενός δημιουργίας, ο χώρος της έμπνευσης και της δημιουργικής ελευθερίας.
θα ήθελα να σκεφθούμε τώρα το ερώτημα: υπάρχει και στην καθημερινή ζωή μας «κενός χώρος (που) κρύβει τη μεγαλύτερη γοητεία», σύμφωνα με την προηγηθείσα φράση - εικόνα της συνεντεύξεως; Οι επόμενες παραβολές μπορούν να μας βοηθήσουν.

ΜΕΡΟΣ 2ο - Οι παραβολές του Ασώτου και των Ταλάντων

Οι παραβολές αυτές διαβάζονται την β’ Κυριακή του Τριωδίου και στο Όρθρο της μεγάλης Τετάρτης, την Μ. Τρίτη το βράδυ, αντίστοιχα. Συχνά ο λόγος σ’ αυτές τις παραβολές περιστρέφεται στην επιστροφή του «ασώτου», στην πρώτη, και στην αύξηση των ταλάντων, στην δεύτερη. Θα θέλαμε σήμερα να δούμε και τον «κενό χώρο (που) κρύβει τη μεγαλύτερη γοητεία» και δημιουργεί η απουσία του Πατέρα και η αποδημία του Κυρίου στην α’ και β’ παραβολή, αντίστοιχα.
Που θα προσδιοριζόταν αυτός ο κενός δημιουργικός χώρος στην παραβολή του ασώτου υιού; Οπωσδήποτε θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο κενός δημιουργικός χώρος, όπως στο ποδοσφαιρικό γήπεδο, ήταν ο χώρος που διανοιγόταν έμπροσθεν του νεώτερου υιού στο χρόνο του στριμώγματος του ανάμεσα σε αγνώστους, σε αντιπάλους, στην μοναξιά της ολικής απώλειας, πραγμάτων και φίλων. Ο κενός χώρος είναι μπροστά του.
Θα συνεχίσει την κόλαση του χωρισμού ή θα τολμήσει να πιστέψει και να επιστρέψει στην αγάπη του πατέρα την στιγμή που είχε χάσει τα πάντα;
Τόλμησε την πίστη στην αγαθότητα του Πατρικού Προσώπου, και συνάντησε τον πλούτο της αγάπης Του. Την μετοχή στο μεγάλο Δείπνο, την ένδυση την βασιλική, την ευλογία της Κοινωνίας με τον Πατέρα της Αγάπης και της Ελευθερίας.
Αλλά υπάρχει και ένα άλλο μεγαλειώδες σημείο στην παραβολή του ασώτου, από την πλευρά του Πατέρα. Όταν ο Πατέρας δίνει μαζί με το ήμισυ της περιουσίας,  δηλαδή την ελευθερία του γιού,  κάτι περισσότερο απ’ αυτήν: την δυνατότητα πραγματικής κοινωνίας μαζί Του. Και δεν αναφέρομαι στην στιγμή της επιστροφής, της συνάντησης, που τον δέχεται αγαπητικά. Αυτό είναι ευκολότερα κατανοήσιμο. Είναι η ίδια η στιγμή του χωρισμού, που είναι η στιγμή όχι τόσο της ελευθερίας του γιού, αλλά της σεβάσμιας Ελευθερίας του Πατέρα απέναντι στον γιο.
Ανάμεσα σε δυο έντονες σκηνές, αρχίζει ο κενός χώρος της σιωπής του πατέρα: «είπε ο δεύτερος υιός … δος μοι το επιβάλλον μέρος της ουσίας». Ο πατέρας σιωπά και αγαπά. Δεν μάχεται, δεν αντιδρά, δεν διεκδικεί, δεν εναντιώνεται. Δεν κοντράρει στην επίθεση αμφισβήτησης. Βλέπει μακριά. Βλέπει στο γήπεδο της ζωής του γιου του και την δυνατότητα ν’ αλλάξει μπαλιά στην άλλη πλευρά του γηπέδου. Βλέπει το γήπεδο της ζωής ολόκληρο. Βλέπει και έξω από το γήπεδο.  Και προχωρεί άμεσα: «διείλεν αυτοίς τον βίον». Και έκτοτε γεμίζει τον κενό χώρο της απόστασης από τον γιό του με την αγάπη Του. Η αγάπη του Πατέρα είναι ο χώρος της εκούσιας «ανυπαρξίας». Έτσι, ο άσωτος γιος ήταν σαν τον ποδοσφαιριστή μας: «Έμπαινε στο γήπεδο (της ζωής) και ένιωθε ότι από κάπου ο πατέρας του τον παρακολουθεί… στον πατέρα του που τον άφησε νωρίς… Ήταν πάντα το πρότυπό του ο πατέρας του». Κι ας ήταν μακρυά.
Προχωρώ τώρα στην δεύτερη παραβολή, των “ταλάντων”, που θα την προσεγγίσουμε, όπως είπαμε, και από την προοπτική του κυρίου της Παραβολής, που δωρίζει τα τάλαντα, την περιουσία του.  Το Πρόσωπο αυτό αποκαλύπτει, όπως και ο φιλεύσπλαχνος Πατέρας της παραβολής του ασώτου, «το θεϊκό μυστήριο της Ελευθερίας» Του, ως εκούσια απομάκρυνση από τα δικά του και τους δικούς του και ταυτόχρονα ως ελεύθερη αγαπητική παρουσία. Και η πραγματική παρουσία του κατά την περίοδο της αποδημίας του θυμίζει και τον πατέρα του ποδοσφαιριστή που χάνεται, πεθαίνει, και ταυτόχρονα είναι συνεχής παρουσία - πρότυπο του γιου-Ζαϊρζίνιο.
 «Ώσπερ γαρ άνθρωπος αποδημών  εκάλεσε τους ιδίους δούλους και παρέδωκεν αυτοίς τα υπάρχοντα αυτού, και ώ μεν έδωκε πέντε τάλαντα, ώ δε δύο , ώ δε έν, εκάστω κατά την ιδίαν αυτού δύναμιν, και απέδήμησεν ευθέως …» (Ματθαίου, Κεφ. 26., στ. 14-15. ) Ήδη με την αρχή της παραβολής δηλώνεται η έννοια της  αποδημίας.
Ποιος είναι ο «άνθρωπος» της παραβολής; Γιατί αποδημεί και δεν μένει σωματικά να επιβλέπει ; Ποια «τα υπάρχοντα αυτού»; Ποιοι «οι ίδιοι δούλοι»; Τι σημαίνει παραβολικά η αύξηση της περιουσίας που παρήχθη;  Τι σημαίνει τέλος το θάψιμο του ταλάντου;
Ποιος είναι ο Κύριος της παραβολής. Είναι ο Θεός βέβαια, που παραδίδει «τα υπάρχοντα αυτού», δηλαδή τον κόσμο αυτό, όλα τα πρόσωπα και τα πράγματα γύρω μας, το χάρισμα του «κατ’ εικόνα και ομοίωση», τον άγιο Λόγο Του και την Ένσαρκη Οικονομία Του, ως δώρα στους ανθρώπους-«τους ιδίους δούλους».
Ποιο είναι το νόημα της παραβολής ως προς την εργασία πάνω στα «υπάρχοντα» του Κυρίου;  Πρώτον, ότι τα πάντα, τα πράγματα και τα πρόσωπα μου μας δίνονται και μας περιβάλουν στην ζωή, δεν είναι δικά μας, δεν είναι κτήμα μας. Είναι δώρα του Θεού. Και ως δώρα είμαστε κεκλημένοι να τα πλησιάζουμε. Αυτό οδηγεί στην ωρίμανση μιας μη κτητικής αγάπης. Για παράδειγμα, στην σχέση των συζύγων μεταξύ τους ή των γονέων προς τα τέκνα τους ή ενός προϊσταμένου και ενός υφισταμένου, κλπ, καθώς ο ένας για τον άλλο είναι δώρο του Θεού, που μας καλεί σε μια βαθύτερη σχέση μαζί του και Δωρητή-Θεό. Το να είσαι δούλος του Θεού, δηλαδή, σημαίνει: να είσαι ελεύθερος. Ελεύθερος από την κτητική και εξουσιαστική διάθεση πάνω στα δώρα του Θεού.
Δώρα ακόμη είναι ακόμη οι περιστάσεις της ζωής, και μάλιστα οι απώλειες, οι ήττες, οι δοκιμασίες. Οι χαρές και οι δοκιμασίες, που νοούνται και βιώνονται ως ευλογίες. Θυμίζω από την συνέντευξη: «Ο Γκαρίντσα,….Είχε ένα εκ γενετής πρόβλημα στα κάτω άκρα…(αλλά ήταν ένα φαινόμενο…!) …Ξέρετε, συχνά η συνταγή της επιτυχίας, αν υπάρχει, έχει να κάνει με αυτό το κατόρθωμα. Το μειονέκτημα να γίνει πλεονέκτημα!»
Ποιο είναι λοιπόν το τελικό νόημα της κλήσεως του Θεού των εργατών για «εργασία» πάνω στα «υπάρχοντα» του Κυρίου και ο πολλαπλασιασμός των ταλάντων, της περιουσίας; Ποιο είναι το περιεχόμενο της εργασίας; Η παραβολή προφανώς δεν αναφέρεται απλά στην οικονομική αύξηση ή στην ανάπτυξη των φυσικών χαρισμάτων. Η αύξηση αναφέρεται στην εμβάθυνση της σχέσης μας με τον Θεό. Σε «μία απάντηση ολοένα βαθύτερη στην αγάπη Του», κατά την έκφραση του μακαριστού ρουμάνου θεολόγου π. Δημητρίου Στανιλοάε.
Αξίζει της προσοχής μας και η εικόνα του τρίτου δούλου, που του δόθηκε το ένα τάλαντο «. 24. προσελθών δε και ο το έν τάλαντον ειληφώς είπε· κύριε, έγνων σε ότι σκληρός εί άνθρωπος, θερίζων όπου ουκ έσπειρας και συνάγων όθεν ου διεσκόρπισας· 25 και φοβηθείς απελθών έκρυψα το τάλαντόν σου εν τή γη». Είναι φανερό ότι η άρνηση του τρίτου δούλου να εργασθεί πάνω στα «υπάρχοντα» του Κυρίου Του, σημαίνει την άρνηση της σχέσης και της εμπιστοσύνης με τον Κύριό Του. Και αποκαλύπτει τα όρια της ελευθερίας του. Επιτίθεται στον Δωρητή του: «έγνων σε ότι σκληρός εί άνθρωπος». Είναι ο άνθρωπος ο εγκλωβισμένος στον εαυτό του. Ο άνθρωπος που του φταίνε όλοι. Και θάβει ανέλπιδα ο ίδιος την ζωή του! Την σχέση του με το Θεό. Αυτοκτονεί πνευματικά. Αυτό σημαίνει ο ενταφιασμός του ταλάντου, που του έδωσε ο Κύριός Του.
Η εργασία ελεύθερης ανταπόκρισης στο κάλεσμα του Θεού, που συμβολίζουν οι δυο πρώτοι δούλοι, τους καθιστούν και τους αποδεικνύουν δούλους της Ελευθερίας και της Αγάπης. Πραγματικά ελεύθερους και δημιουργικούς. Μένουν πιστοί, και έχουν συνεχώς στην μνήμη τον Λόγο του Κυρίου. Θυμούνται ελεύθερα και εμπιστευτικά Αυτόν που ήλθε, τους κάλεσε, τους προίκισε και απεδήμησε. Μέχρι της ώρας που θα ακούσουν την τελική πρόσκληση: «εύ, δούλε αγαθέ και πιστέ! επί ολίγα ής πιστός, επί πολλών σε καταστήσω είσελθε εις την χαράν τού κυρίου σου»
Ποιος είναι τελικά ο χαρακτήρας του κυρίου που δημιουργεί την συμφωνία με τους ιδίους δούλος; Ας Θυμηθούμε την συνέντευξη που ακούσαμε στην αρχή «Για να καταλάβετε, ο κενός χώρος κρύβει τη μεγαλύτερη γοητεία». Η αποδημία του κυρίου της παραβολής, επιτρέπει να δημιουργηθεί ο κενός χώρος (που) κρύβει τη μεγαλύτερη γοητεία, και είναι ο χώρος του «Θεϊκού μυστηρίου της ελευθερίας».
Μέσα σε δύο στίχους, 14-15, 26 Ματθαίου, «στριμώχνεται», θα έλεγα, δυο φορές, ή ίδια λέξη «αποδημών» -«αποδήμησε»: «Ο στίχος 14 αρχίζει: «Ώσπερ γαρ άνθρωπος αποδημών…». Και ο επόμενος στίχος 15, τελειώνει: «απεδήμησεν ευθέως».
Θυμίζει την στάση του πατέρα της α’ παραβολής.  Εδώ αποδήμησε ο Κύριος. Εκεί λέγεται για τον γιο  ότι «συναγαγών άπαντα ο νεώτερος υιός απεδήμησεν».  Αλλά και εκεί, η σωματική αποδημία του γιού, προϋποθέτει  την πνευματική αποδημία του Πατέρα. Το θεϊκό μυστήριο της ελευθερίας του Πατέρα, που κάνει δυνατή την αντάρτικη ελευθερία του γιού και την εν μετανοία ελεύθερη επιστροφή στον  Πατέρα της Ελευθερίας και της Αγάπης.
Ο Πατέρας και ο Κύριος των δύο παραβολών είναι Ένας.
Ο κύριος των δούλων της παραβολής – ο Θεός- με αρχοντικό και διακριτικό τρόπο άπειρου σεβασμού προς τον «δούλους» Του «παρέδωκεν τα υπάρχοντα αυτού… και απεδήμησεν». Μετά τη συμφωνία απομακρύνεται εκούσια. Κρύβεται. Για να αισθάνονται οι εργάτες ελεύθεροι να πραγματοποιήσουν την ζωή τους ως ελεύθερη δημιουργία, Να βαθύνουν ελεύθερα την σχέση Αγάπης προς τον Κύριό τους, με την εργασία των εντολών, η να την αρνηθούν.. Απομακρύνεται ο Θεός, και ταυτόχρονα μένει μαζί με τους δικούς Του, όσο αυτοί εργάζονται πάνω στα «τα υπάρχοντα αυτού» κρατώντας την εντολή του. Η Παραβολή αυτή του Χριστού μας θυμίζει τους λόγους Του πριν το Πάσχα (πρώτο από τα δώδεκα ευαγγέλια-περικοπές-, που θα ακούσουμε την Μ. Πέμπτη το βράδυ: «ὁ ἔχων τὰς ἐντολάς μου καὶ τηρῶν αὐτάς, ἐκεῖνός ἐστιν ὁ ἀγαπῶν με· ὁ δὲ ἀγαπῶν με ἀγαπηθήσεται ὑπὸ τοῦ πατρός μου, καὶ ἐγὼ ἀγαπήσω αὐτὸν καὶ ἐμφανίσω αὐτῷ ἐμαυτόν».  «Ο κενός χώρος (που) κρύβει τη μεγαλύτερη γοητεία» είναι ο χώρος της Ελεύθερης εμφάνισης της Αγάπης.

ΜΕΡΟΣ 3ο - Τα ιερά γεγονότα της Θείας Οικονομίας

«Ο Άναρχος Θεός, σημειώνει ο Γέροντας Σωφρόνιος Σαχάρωφ, απεκαλύφθη εις ημάς εν τη αφάτω Αυτού ταπεινώσει. Ούτος, ο Δημιουργός πάσης υπάρξεως, δεν ασκεί εξουσίαν εφ’ ημών».  Και συνεχίζει  «Το πρώτον γνώρισμα της ελευθερίας είναι η απροθυμία ημών να εξουσιάζωμεν οιονδήποτε…  επόμενη βαθμίς της ελευθερίας είναι η εσωτερική υμών χειραφέτησις από της εξουσίας των άλλων εφ’ ημών… ένεκα του Θείου φόβου, όστις δεν επιτρέπει να παραβώμεν την εντολήν της προς τον πλησίον αγάπης».
Tην αγία αυτή ελευθερία, μπορούμε να κατανοήσουμε ενθυμούμενοι την εικόνα του Πατέρα της Παραβολής έναντι του γιού και αυτήν του Κυρίου που αποδημεί από τους δούλους του και τα υπάρχοντά του. Είναι η εικόνα αποκαλυπτική του Θεού, και ταυτόχρονα μια πρόσκληση για ένα βαθύτατο κοίταγμα  των καθημερινών ανθρωπίνων σχέσεων προς την  κατεύθυνση της αγάπης, η οποία αληθεύει μόνο όταν έχει ως προϋπόθεση  την αγία ελευθερία του Χριστού.
Ενθυμούμαι μια σχετική ιστορία που είχα διαβάσει κάπου στο Γεροντικό.  Μια Συνοδεία βρίσκεται γύρω από τον Γέροντα του Κελιού που ετοιμάζεται για το μεγάλο ταξείδι προς τον Ουρανό. Όλα μαρτυρούν το οσιακό τέλος του Γέροντος. Ένας από τους μοναχούς θέλει να πάρει μια τελευταία συμβουλή. Πλησιάζει τον όσιο εκείνο άνδρα και τον ρωτάει με πόθο πνευματικό: «Γέροντα, όσο είμαστε όλοι μαζί, είχαμε ειρήνη. Ζούσαμε σαν στον Παράδεισο; Πες μου σε παρακαλώ. Τι πρέπει να κάνουμε για να συνεχίσουμε και τώρα που θα φύγεις με τον ίδιο τρόπο;» Και ο Γέροντας του απάντησε: «Παιδί μου, εγώ το μόνο που έκανα ήταν ότι είχα αποφασίσει μέσα μου να δέχομαι ότι δεν θα κάνετε αυτό που σας ζητούσα, ανεξάρτητα από τι θα κάνετε εσείς στο τέλος. Έτσι κι εγώ ήμουν αναπαυμένος κι εσείς». Αυτή η αγία ελευθερία, η εσωτερική ελευθερία του Γέροντα έφερνε σιωπηλά ειρήνη γύρω και δίδασκε χωρίς λόγια την ελευθερία, την υπομονή και την συγχωρητικότητα!
Κάθε δοκιμασία για τον άνθρωπο μοιάζει σαν ένας κλέπτης που  εισβάλει και μας αρπάζει κάτι από αυτά που έχουμε.  Η απώλεια μιας περιουσίας, η απώλεια της υγεία μας, η απώλεια ενός δικού μας ανθρώπου, η αίσθηση ότι κάποιος μας προσβάλλει, κάποιος αδιαφορεί για μας… Τότε αισθανόμασθε ότι κάτι μας αρπάζεται. Κάτι απ’ αυτά που έχουμε, που νομίζουμε ότι μας ανήκουν. Και αυτό οδηγεί σε σειρά δυσκολιών.
Ή αίσθηση αυτού του «αρπαγμού» από αυτό που νομίζουμε ότι είμαστε ή έχουμε και η αντιμετώπισή του είναι θέματα που σχετίζονται με το «θεϊκό μυστήριο της Ελευθερίας»;
Ακούμε σε Δεσποτικές εορτές το αποστολικό απόσπασμα του Απ. Παύλου, που μας ερμηνεύει όλο το μυστήριο από την Γέννηση μέχρι την Ανάσταση και θα έλεγα μέχρι την Δευτέρα Έλευση του Κυρίου.  Ο Χριστός «ὃς ἐν μορφῇ Θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα Θεῷ, ἀλλ' ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβών, ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων ενόμενος, καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου, θανάτου δὲ σταυροῦ. διὸ καὶ ὁ Θεὸς αὐτὸν ὑπερύψωσε». Ο Χριστός δεν θεώρησε  ότι του αρπαζόταν κάτι από την δόξα Του ως Θεός με το να φανεί σαν απλός άνθρωπος, να πάθει έως θάνάτου, θανάτου δε Σταυρού.
Η ελευθερία της αποδημίας του κυρίου της παραβολής των ταλάντων και η ελευθερία του πατέρα στην αναχώρηση του νεώτερου γιού ονομάζεται στην ασκητική γλώσσα «ξενιτεία». Ο Χριστός όμως είναι το πρότυπο αυτής της ξενητείας. Λέγει ένα εξαίρετο ποίημα της Μ. Εβδομάδος: «Τὸν ἥλιον κρύψαντα τὰς ἰδίας ἀκτίνας,
καὶ τὸ καταπέτασμα τοῦ ναοῦ διαρραγέν, τῷ τοῦ Σωτῆρος θανάτῳ,  ὁ Ἰωσὴφ θεασάμενος, προσῆλθε τῷ Πιλάτῳ καὶ καθικετεύει λέγων· δός μοι τοῦτον τὸν ξένον, τὸν ἐκ βρέφους ὡς ξένον ξενωθέντα ἐν κόσμῳ».  Ή όπως ψάλουμε στον Ακάθιστο Ύμονο «Ξένον τόκον ιδόντες ξενωθώμεν του κόσμου, τον νουν εις Ουρανόν μεταθέντες». Η ξενητεία του Χριστού, είναι η Ελευθερία του από κάθε τι που για μας θεωρείται «αρπαγμός». Ούτε η ενανθρώπησή Του, ούτε ο θάνατος Του μείωσαν κάτι απ’ αυτό που ήταν. Η κένωση της Ενανθρώπησης και  η Ταπείνωσή Του και ο Σταυρός του Χριστού δηλώνουν με τον πιο απόλυτο και τέλειο τρόπο το μυστήριο της Ελευθερίας από κάθε μορφή εξουσιαστικής επιβολής ή εγωκεντρικής αντίστασης. Όλα δηλώνουν την βασιλική, αρχοντική, αγία Ελευθερία του Χριστού. Ο Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος μας ερμηνεύει περιεκτικά το  «θείο μυστήριο της ελευθερίας» του Σταυρού του Χριστού:  «Ο σταυρός, της βασιλείας εστί σύμβολον. Δια τούτο δε Αυτόν Βασιλέα καλώ, επειδή βλέπω Αυτόν σταυρούμενον»…ο βασιλεύς ο καλός την ψυχήν αυτού τίθησιν υπέρ των αρχομένων».  Η πραγματική δύναμη και  η αγία ελευθερία που εκφράζει ο Θεάνθρωπος Χριστός ταυτίζονται με την κένωση, την αγάπη και την θυσία.
Ποιος δεν φοβάται και είναι ελεύθερος μαζί με τον Χριστό; Αυτός που είναι καρφωμένος στον Σταυρό του Χριστού. Γράφει ο αγιορείτης π. Βασίλειος, που προανέφερα: «Ο ληστής δεν φοβήθηκε, γιατί ήταν σταυρωμένος. Ο Πέτρος αρνήθηκε τον Χριστό, γιατί φοβήθηκε το σταύρωμα. Ελεύθερος είναι ο σταυρωμένος».
Ο τέλεια Ελέυθερος είναι Αυτός που  «ελθών και πάσαν την υπέρ ημών οικονομίαν πληρώσας, τη νυκτί ή παρεδίδοτο, μάλλον δε εαυτόν παρεδίδου υπέρ της του κόσμου ζωής»  (Θεία Λειτουργία του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου).
Το μυστήριο της θεϊκής ελευθερίας φανερώνεται όχι μόνο στη Σάρκωση και την Σταύρωση, αλλά ακόμη και στην Ανάσταση, στην Ανάληψη Του στους Ουρανούς, και την Κάθοδο του Αγίου Πνεύματος κατά την Πεντηκοστή. Θα προεκτείνουμε λοιπόν σύντομα στον λόγο στα θεία αυτά γεγονότα, για να ανιχνεύσουμε σύντομα το  μήνυμα που εκπέμπουν οι αντίστοιχες εκκλησιαστικές εορτές, για το «το μυστήριο της θεϊκής ελευθερίας».
Ο Κύριος την ημέρα της Αναστάσεως εμφανίζεται σε δύο μαθητές Του που πορεύονταν προς τους Εμμαούς. Εκείνοι αρχικά δεν Τον αναγνωρίζουν, ενώ περπατούσε και συνομιλούσε μαζί τους. Τους αποκαλύπτεται όταν κάθησαν να δειπνήσουν,  εν τη κλάσει του άρτου. Και τότε αμέσως Εκείνος άφαντος εγένετο απ’ αυτών. Μένοντας δια της αποδημίας Του στην αγία Ελευθερία και καλλιεργώντας την ελευθερία στους μαθητές Του.
Ο Ίδιος προ του πάθους Του και της αποδημίας Του, είπε «ἀλλ' ἐγὼ τὴν ἀλήθειαν λέγω ὑμῖν· συμφέρει ὑμῖν ἵνα ἐγὼ ἀπέλθω. ἐὰν γὰρ ἐγὼ μὴ ἀπέλθω, ὁ παράκλητος οὐκ ἐλεύσεται πρὸς ὑμᾶς·» Όταν απέλθει – όταν αποδημήσει κατά την παραβολή - υπόσχεται ότι «Ο Παράκλητος, το Πνεύμα το άγιον, το οποίον θα στείλη ο Πατήρ εις το όνομα μου, Εκείνος θα σάς διδάξη όλα και θα σάς υπενθύμιση όλα όσα σάς είπον» (Ιωάννης 14,26). Το Πνεύμα το άγιο της Αληθείας, δεν κατανοείται με τρόπο εξωτερικό, κοσμικό, επιστημονικό ή φιλοσοφικό ή θρησκευτικό, διότι είναι δεν είναι μια λογική αρχή ή έννοια ή ένα όν, αλλά το Πνεύμα… της αληθείας, το οποίον ο κόσμος – η ανθρώπινη δηλαδή λογική - δεν είναι εις θέσιν να το λάβη, διότι δεν το βλέπει ούτε το γνωρίζει. (Ιωάννης 14, 16-17).
Επισημαίνουμε λοιπόν ότι η Ανάληψη του Κυρίου στους Ουρανούς, η αποδημία Του, ακολουθείται από την επιδημία του Αγίου Πνεύματος. Μετά την Ανάληψη-αποδημία του Κυρίου-, «Πεντηκοστήν εορτάζομεν και πνεύματος επιδημίαν και προθεσμίαν επαγγελίας και ελπίδος συμπλήρωσιν».  Παρουσιάζονται τα ιερά γεγονότα, όχι ως απλά περιστατικά, αλλ’ ως ένας πνευματικός νόμος, ότι για επέλθει η επιδημία του Πνεύματος, προηγείται η εκούσια αποδημία του Κυρίου. Αυτό δε το «μέγα τε και σεβάσμιον» μυστήριον δεν εορτάζεται για να δοξολογήσουμε μόνο τον Κύριο και Δημιουργό του παντός, αλλά για να το μεταφέρουμε στην ζωή μας. Να σμικρυνθούμε εμείς, να αποδημήσουμε από την αδιάκριτη παρέμβαση στην ζωή των άλλων, εάν θέλουμε να αφήσουμε χώρο ελευθερίας να ανασάνουν, και να έλθει η επιδημία του Αγίου Πνεύματος σε μας και στους άλλους.  H αποδημία –ταπείνωση του Χριστού είναι η προϋπόθεση για την χριστοποίησή μας, την προσωπική επιδημία του Αγίου Πνεύματος.
Είναι εκπληκτικός ο στίχος του Ελύτη, όπου αναφερόμενος στην γοητεία της ελληνικής θάλασσας και του ουρανού γράφει: «Θεέ μου, πόσο μπλε ξόδεψες για να μη σε βλέπουμε»!. .... Τα δώρα του Θεού, προσφέρονται για κοινωνία με τον Θεό, και  ταυτόχρονα κρύπτουν τον Θεό, για να Τον αγαπάμε και να βρισκόμαστε στην Αλήθεια Του ελεύθερα, και όχι αναγκαστικά. Γι’ αυτό, κατά μέγα θεολόγο της Εκκλησίας άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή  «Τὸ μέγα τῆς θείας ἐνανθρωπήσεως μυστήριον,  ἀεὶ μένει μυστήριον· …. καὶ τὸ αὐτὸ τὸ φανέν, ἔτι μένει πάμπαν ἀπόκρυφον».
Και στο κεντρικότερο σημείο της θ. Λειτουργίας  του Αγίου Χρυσσοστόμου, λέμε: «Ἄξιον καὶ δίκαιον σὲ ὑμνεῖν, σὲ εὐλογεῖν, σὲ αἰνεῖν, σοὶ εὐχαριστεῖν, σὲ προσκυνεῖν ἐν παντὶ τόπῳ τῆς δεσποτείας σου. Σὺ γὰρ εἶ Θεὸς ἀνέκφραστος, ἀπερινόητος, ἀόρατος, ἀκατάληπτος, ἀεὶ ὢν ὡσαύτως ὤν· σὺ καὶ ὁ μονογενής σου Υἱὸς καὶ τὸ Πνεῦμά σου τὸ Ἅγιον". Ο Θεός τρώγεται και πίνεται και ταυτόχρονα είναι ἀνέκφραστος, ἀπερινόητος, ἀόρατος, ἀκατάληπτος, κι εμείς ευχαριστούμε για τα πάντα, όσα λίγα γνωρίζουμε και τα άλλα τα πολλά που δεν γνωρίζουμε. «Ὑπὲρ τούτων ἁπάντων εὐχαριστοῦμέν …ὑπὲρ πάντων ὧν ἴσμεν καὶ ὧν οὐκ ἴσμεν, τῶν φανερῶν καὶ ἀφανῶν εὐεργεσιῶν».
Ο «Μέγας και θαυμαστός ο κόσμος της αγίας ελευθερίας» έχει ανθρωπολογικό αλλά και εκκλησιολογικό περιεχόμενο, δηλαδή προσδιορίζει  και την ουράνια κλήση κάθε ανθρώπινου προσώπου, αλλά και τον χαρακτήρα, το ήθος και τα θέσμια της Εκκλησίας του Χριστού, της Κιβωτού της Σωτηρίας. Γιατί πως θα μπορούσε να ξεχωρισθεί το θεϊκό μυστήριο της Ελευθερίας των συγκεκριμένων προσώπων από αυτό της Εκκλησίας της οποίας είναι μέλη; Μέλη του Σώματος του Χριστού; Η εικόνα της αποδημίας του κυρίου της παραβολής που αναλύσαμε προηγουμένως παρουσιάζει μια εξαιρετική δυνατότητα να κατανοηθεί η ελευθερία της Ορθόδοξης Εκκλησίας η οποία εμπιστεύεται συνεχώς τον Χριστό, που αποδήμησε, και την επιδημία του Αγίου  Πνεύματος. Το Άγιο Πνεύμα οδηγεί εις πάσαν την αλήθειαν, μας αποκαλύπτει συνεχώς τον όλο Χριστό και μας τηρεί μέσα σ’ Αυτόν. Και στην παραβολή του κυρίου που αποδήμησε, θα παρατηρήσουμε ότι ο κύριος δεν παραμένει πάνω από τους «ιδίους δούλους» σαν αφεντικό, σαν επιστάτης που ελέγχει μηχανιστικά την πιστότητά των εργατών στη Διαθήκη που συνήψαν. Αντίθετα, η εξασφάλιση της αλήθειας με κοσμικό τρόπο, όπως είναι για παράδειγμα το παπικό πρωτείο και το Αλάθητο του Πάπα, επιφέρει βαθύτατη αλλοίωση στο πνεύμα της Αληθείας. Ο παπικός θεσμός μοιάζει να εισβάλει στον κενό χώρο του κυρίου της παραβολής. Εισβάλει στον χώρο των εργατών, των δούλων του Κυρίου της ελευθερίας και  αναλαμβάνει τον ρόλο αυτόκλητου αντιπρόσωπου ή αντικαταστάτη ή και κληρονόμου του κυρίου της παραβολής. Καταλύει το πνευματικό νόμο της αποδημίας του Χριστού  και της επιδημίας του Αγίου Πνεύματος, με τρόπο κοσμικό.
Συμπερασματικά. Υποστηρίξαμε ότι δεν υπάρχει Θεός, άνθρωπος και Εκκλησία, όπως μας τα φανέρωσε ο Χριστός, χωρίς το θεϊκό Μυστήριο της ελευθερίας.  Είδαμε ότι το θεϊκό μυστήριο της ελευθερίας του Θεού έχει ως περιεχόμενο την τελεία και ταπεινή Αγάπη του Θεού προς τον άνθρωπο. Τον Θεό που είναι άπειρη αγάπη εν ελευθερία, και άπειρη ελευθερία από αγάπη ή με αγάπη.
Τελειώνουμε αυτή την περιδιάβαση στον εορταστικό κύκλο του Τριωδίου και του Πεντηκοσταρίου επισημαίνοντας τον τελικό στόχο των ιερών γεγονότων που εορτάζουμε αυτή την περίοδο.
Το έργο του Χριστού, το θεϊκό Μυστήριο της ελευθερίας, που εορτάζουμε με τον Σταυρό,  την Ανάσταση και την Πεντηκοστή,  καταλήγει στην εορτή των Αγίων Πάντων, που τελούμαι την Κυριακή μετά την Πεντηκοστή. Η εορτή των αγίων Πάντων φανερώνει ποιος είναι ο στόχος της Θείας Οικονομίας και ταυτόχρονα ότι αυτός ο στόχος έχει ήδη επιτευχθεί. Φανερώνει ότι ο αγιασμός και η θέωση του ανθρώπου είναι δυνατή και έχει ήδη πραγματωθεί  σε συγκεκριμένα πρόσωπα. Σε Αγίους κάθε  προέλευσης, κατάστασης ή ιδιαίτερων χαρακτηριστικών.
Τελειώνουμε αυτή την ομιλία με ένα ύμνο στην ελευθερία του Θεού και του ανθρώπου να αγιάζονται οι άνθρωποι κάτω από οποιεσδήποτε ιδιαίτερες συνθήκες αυτής της ζωής. Εκεί, στην  προσωπική περιπέτεια της δημιουργίας κάθε ανθρώπινης ζωής, στο κενό χώρο που έχει την μεγαλύτερη γοητεία. Ο λόγος είναι του μεγάλου θεολόγου και καθηγητή Πανεπιστημίου του 20 αιώνα στην Σερβία, και τώρα αγίου της Εκκλησίας μας,  του αγίου Ιουστίνου Πόποβιτς:



Ας μείνουμε πιστοί σ’ αυτή τη μεγάλη πρόσκληση αγάπης και τιμής. Στον αγιασμό, ελεύθερο από κάθε εξωτερικό προσδιορισμό. Ελεύθεροι, με υπομονή, στον Σταυρό της Αγάπης, για να εορτάσουμε την λαμπροφόρο Ανάσταση!

Καλό Πάσχα!

π. Γεώργιος Αναγνωστόπουλος
Ι.Μ. Ξάνθης, Καθηγητής ΔΠΘ


4/2017

Δεν υπάρχουν σχόλια: