Αφιέρωμα στον Τζάουλ

Με το όνομα τζάουλ (joule) φέρεται μονάδα μέτρησης ενέργειας τόσο στη μηχανική όσο και στον ηλεκτρισμό. Αμφότερες προς τιμή του μεγάλου Άγγλου φυσικού ερευνητή Τζέιμς Τζάουλ.
Διεθνές χαρακτηριστικό σύμβολο της μονάδας αυτής είναι το J.

(Από την wikipedia)

Ο Μερκούριος Παπαμερκουρίου μας ήταν μάλλον συμπαθής. Άνθρωπος χαμηλών τόνων, κοίταζε τη δουλειά του και το μάθημά του, χωρίς πολλές κουβέντες αλλά και χωρίς να είναι μονόχνοτος. Ήταν μετρίου αναστήματος, μελαχρινός, δασύτριχος, γύρω στα 60, κάπνιζε πάρα πολύ (πρώτα έμπαινε ο καπνός του στην τάξη και μετά ο ίδιος) και ήταν πάντα ντυμένος στην τρίχα. Τον θυμόμαστε φρεσκοξυρισμένο και καθαρό, να φοράει ανοικτό γκρι καρό κουστούμι, άσπρο πουκάμισο, βυσσινί γραβάτα και καλογυαλισμένα μαύρα παπούτσια. Μας έκανε Φυσική, Χημεία, Γεωλογία και ...Ανθρωπολογία. Είχε χαρακτηριστική μπάσα φωνή και μια κάπως ασαφή αίσθηση του χιούμορ. Αξέχαστη η στιγμή όταν σε κάποια λάθος απάντηση του Παπαγεωργίου (Δημήτρη, πού είσαι;) είχε πει γελώντας το περίφημο "βρε, αν είχες 6 κυνόδοντες θα γάβγιζες!". Ποιος του είχε πει ότι οι σκύλοι έχουν τόσους κυνόδοντες;

Το όνομα Τζάουλ δεν θυμόμαστε κάτω από ποιες συνθήκες το κληρονόμησε, αλλά πάντως έκανε μεγάλη καριέρα με αυτό. Προσωπικά, δεν θυμόμαστε να αναφέραμε ποτέ μεταξύ μας το πραγματικό του επώνυμο. Λέγαμε «αύριο έχουμε Τζάουλ», «τι έβαλε ο Τζάουλ;», «σε σήκωσε ο Τζάουλ;» κλπ. Άραγε το ήξερε; To είχε ακούσει ποτέ; Μάλλον ναι και μάλλον θα του άρεσε.

Δεν ξέρω αν κάποιοι έμαθαν Φυσική ή Χημεία με τον Τζάουλ, ή απλά τις υποψιάστηκαν. Εγώ πάντως όχι. Άλλωστε 6 χρόνια στο γυμνάσιο δεν κάναμε ούτε ένα (αριθμός 1, one, un, uno, eins) πείραμα! Τα φανταστήκαμε όλα! Χάρη στον Τζάουλ, τον Απάτσι και τόσες άλλες αξέχαστες μορφές, αναπτύξαμε πολύ καλά τη φαντασία μας! Όχι δηλαδή με τη λογοτεχνία ή την ποίηση, αλλά με τη Φυσική και τη Χημεία! Τα «εργαστήρια» πάντως του σχολείου ήταν στο υπόγειο και χρησίμευαν ως αποθήκες σπασμένων θρανίων (βλ. Σημ. 1).

Δεν υπάρχουν πληροφορίες τι απέγινε ο Τζάουλ μετά τη δική μας αποφοίτηση. Ψάχνοντας στο internet, βρίσκουμε ότι την περίοδο 1972-1975, κάποιος με το ίδιο ονοματεπώνυμο, ήταν Γυμνασιάρχης στο Α' Γυμνάσιο Καλαμάτας. Πρέπει να ήταν αυτός και λόγω ηλικίας αλλά και λόγω του σπάνιου του ονόματός του (το κανονικό, όχι το Τζάουλ).

Κάτι πάντως που δεν ξέρουν πολλοί είναι ότι ο Τζάουλ ήταν ποδοσφαιρόφιλος! Τον είχαμε δει 2-3 φορές, Κυριακή μεσημέρι, στη θύρα 8 του Πανιωνίου (στην 8 γινόταν πιο γρήγορα σκιά όταν είχε ήλιο) να παρακολουθεί αγώνες καπνίζοντας -όπως πάντα- σαν φουγάρο και ντυμένος -όπως πάντα- με κουστούμι! Αν κάποιος φίλος πάντως θυμάται κάτι άλλο ή έχει κάποια φωτογραφία του Τζάουλ, ας επικοινωνήσει μαζί μας.

Όλα τούτα ήρθαν ξανά στη μνήμη γιατί ψάχνοντας στο παλιό, ξεχασμένο, αραχνιασμένο και άρα μαγικό πατάρι, βρήκαμε δυο σχολικά βιβλία Χημείας . Το πρώτο ήταν όπως γράφει στο εξώφυλο για την Δ' και Ε' Γυμνασίου, με συγγραφέα κάποιον Λεωνίδα Λιώκη. Είναι αρκετά ταλαιπωρημένο, με σημάδια από σελοτέιπ και τρύπες διακορευτή(!), αλλά πάντως σε καλή κατάσταση.

Εσωτερικά υπάρχουν διάφορες χειρόγραφες σημειώσεις αλλά και η υπογραφή του συγγραφέα. Ψάχνοντας να βρούμε ποιος ήταν ο Λιώκης ανακαλύψαμε μια Χημική εταιρία με έδρα τη Θεσ/κη που έχει ως επωνυμία το όνομα αυτό. Μπορεί να σχετίζεται, μπορεί και όχι. Ιδού η εισαγωγή:

Ανάμεσα στις σελίδες του βιβλίου βρέθηκε προσεκτικά διπλωμένο κι ένα βοήθημα φροντιστηρίου τυπωμένο με πολύγραφο οινοπνεύματος (τα φωτοτυπικά τότε ήταν πανάκριβα) . Η "δωρεάν παιδεία" είχε πάντα τα ατού της. Εντύπωση προκαλεί ο αριθμός τηλεφώνου που αρχίζει από 8 και σίγουρα δεν ήταν της περιοχής μας. Ίσως μέχρι να βάλει ο ΟΤΕ τηλέφωνο στο φροντιστήριο, ο ιδιοκτήτης να χρησιμοποιούσε τον αριθμό του σπιτιού του.

Η πολύ μεγάλη έκπληξη του μαγικού παταριού πάντως είναι το άλλο βιβλίο Χημείας που βρήκαμε. Είναι αυτό που είχαμε στη Β' Γυμνασίου. Αν και ξενίζει για σχολικό βιβλίο το μαύρο background, πρόκειται για ένα μικρό αισθητικό αριστούργημα, το οποίο στα 13-14 δεν είχαμε την παιδεία να καταλάβουμε. Δείτε:

Εκδοθέν το 1967 (προ της "εθνοσωτηρίου") είναι μετάφραση γαλλικής έκδοσης με επιμέλεια του εξωφύλλου από τη ζωγράφο Λουίζα Μοντεσάντου!!! (βλ. Σημ. 2)

Ιδού και το πρώτο κεφάλαιο. Η ποιότητα του χαρτιού δεν είναι ό,τι καλύτερο αλλά πάντως έχει "τετραχρωμία" και είναι ευχάριστο στο μάτι.

Δεν θέλω να μπω στον πειρασμό της σύγκρισης με τα βιβλία που μας σέρβιρε η "εθνική κυβέρνηση" αργότερα, αλλά όλοι καταλαβαίνουμε γιατί στο τέλος κάθε χρονιάς τα βιβλία έπεφταν βροχή στο βαρέλι του κυρ Μήτσου του επιστάτη, που έκαιγε στο προαύλιο.

Κλείνοντας το αφιέρωμα στο Τζάουλ, έρριξα μια τελευταία ματιά στο μαγικό πατάρι μήπως βρω κανένα βιβλίο Φυσικής ή τίποτε άλλο. Μάλλον τον Μάζη τον είχα πάρει μαζί μου φεύγοντας στο εξωτερικό. Τότε που βγαίνοντας από τα σύνορα, το πρώτο πράγμα που κατάλαβα ήταν ότι παρά τα λεφτά του πατέρα μου στα ινστιτούτα, δεν μίλαγα καμία γλώσσα και που κάθε Μάζης ή Λιώκης, μου ήταν τελείως άχρηστοι, μια και τα συστήματα παιδείας των κουτοδυτικών είχαν τον τρόπο να σε υποδέχονται σωστά και να σου δίνουν τη δυνατότητα για σπουδές και πρόοδο. Όλα γινόντουσαν reset. Ευτυχώς.

/σρ

(Σημ. 1) Το Έκτο παλαιότερα στεγαζόταν σε ένα παμπάλαιο οίκημα επί της οδού Φαλήρου, στο Κουκάκι. Το κτίριο που πήγαμε εμείς φτιάχτηκε το 1960 από το κράτος και με οικονομικές βοήθειες από ντόπιους παράγοντες, γονείς και κηδεμόνες, συμβούλια των γύρω εκκλησιών κλπ. Ήταν αρχιτεκτονικά και αισθητικά αρκετά προχωρημένο για την εποχή του. Διέθετε εργαστήρια, αίθουσα εκδηλώσεων, υπόστεγο για γυμναστική κλπ. Η τοποθεσία πάντως του νέου κτιρίου συμβάδιζε απόλυτα με κάθε μεταμοντέρνα παιδαγωγική θεωρία. Γειτόνευε τόσο με τις Φυλακές Ανηλίκων (δεν υπάρχουν πια), όσο και με το Α΄Νεκροταφείο. Έβγαινες διάλειμμα και δεν ήξερες πού να πρωτοακουμπήσεις το βλέμμα σου. Από τη μια το «έγκλημα και η τιμωρία» και από την άλλη το «πεπρωμένο φυγείν αδύνατον».

(Σημ 2) Η Λ. Μοντεσάντου σπούδασε ζωγραφική και χαρακτική στην ΑΣΚΤ, με δασκάλους τούς Κ. Παρθένη και Γ. Κεφαλληνό. Η θεματογραφία της περιελάμβανε κυρίως τοπία, νεκρές φύσεις και σκηνές όπου συμμετέχει η ανθρώπινη μορφή. Παρουσίασε έργα της σε πολλές ατομικές και ομαδικές εκθέσεις κι είχε βραβευτεί στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Πέθανε στη Αθήνα σε ηλικία 90 ετών, το 2007.